Πένθος και μελαγχολία... Αντιμέτωποι με την απώλεια!

«Η θλίψη δεν είναι αρρώστια ούτε ψυχολογικό πρόβλημα. Είναι ένας τρόπος να ξεπεράσουμε τις επίπτωσεις της απώλειας, πρώτα με μια οργισμένη διαμαρτυρία για την εγκατάλειψη , έπειτα με τη διαρκή αναζήτηση του χαμένου προσώπου και ύστερα με την απεπλισμένη αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας. Αυτές οι διεργασίες επιτρέπουν την τελική επίλυσης της θλίψης, δίνοντας τη δυνατότητα στον πενθούντα να προχωρήσει στη ζωή του , να φτιάξει νέους δεσμούς και να χτίσει μια καινόυργια ταυτότητα». Glenys Parry, απόσπασμα απο το βιβλίο “Ψυχολογικές κρίσεις και η αντιμετώπιση τους “. 

Για το Freud, το πένθος είναι η «αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή μιας αφηρημένης ιδέας που το υποκαθιστά...». Τα στάδια του πένθους αποτελούν μια φυσιολογική ψυχολογική διεργασία – αυτά είναι άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή.

Το πένθος διακρίνεται σε φυσιολογικό και περιπεπλεγμένο . Έχει πολλά κοινά σημεία με την κατάθλιψη ή την μελαχγολία αλλά διαφέρει σημαντικά.

Το πένθος είναι «προσωπικό», «υποκειμενικό», «μοναχικός δρόμος». Ο θάνατος πραγματικός ή συμβολικός οδηγεί ένα άτομο στο στάδιο της διεργασίας της απώλειας. Τέτοιες απώλειες χαρακτηρίζονται απο βαθιά λύπη, θυμό, ενοχή, απελπισία, φόβο. Το κλάμα είναι «καλό σημάδι» στο πένθος, αποτελεί μια εκτόνωση της συναισθηματικής έντασης και της φυσιολογικής κατάθλιψης του πένθους. Ο καθένας πενθεί διαφορετικά αλλά η προσωπική διεργασία της απώλειας σχετίζεται με παράγοντες όπως η προσωπικότητα του ατόμου που πενθεί, η σχέση με το άτομο που χάθηκε, το υποστηρικτικό δίκτυο κ.α.

Το άτομο που πενθεί ή εκφράζει καταθλιπτικά συμπτώματα βιώνει   απώλεια της ευχαρίστησης για δραστηριότητες που συνήθως απολάμβανε, καθώς και αλλαγές στον ύπνο του, στη συγκέντρωση και την ενέργειά του. Ωστόσο, όταν κάποιος πενθεί συνήθως εστιάζει τις σκέψεις του στο άτομο που έχει χάσει και βιώνει «κύματα» πόνου σε αντίθεση με το συνεχή, διάχυτο πόνο της κλινικής κατάθλιψης.

Η βασική διαφορά μεταξύ του πένθους και της κατάθλιψης είναι ότι στο πένθος της περισσότερες φορές  δεν υπάρχει πτώση της αυτοεκτίμησης .Ενώ, η κλινική κατάθλιψη είναι πιο επίμονη και επίπονη και το άτομο σπάνια βιώνει «διαλείμματα» από τη θλίψη.

Στην περίπτωση της κατάθλιψης, τα συμπτώματα αυτά επιμένουν και συνοδεύονται επίσης από αίσθημα αναξιότητας, ενοχής και αυτομομφής, χαμηλής αυτοεκτίμησης, τα οποία δεν είναι κύρια χαρακτηριστικά του πένθους. Ωστόσο, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να ευνοήσει την εκδήλωση κατάθλιψης ή καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στο μέλλον.

Όταν το πένθος εκτείνεται τόσο, ώστε το άτομο να μην μπορεί να το ελέγξει και να μην μπορεί να λειτουργήσει σε διάφορους τομείς της ζωής του και παραμένει στην ίδια κατάσταση χωρίς να φτάνει προοδευτικά στην επίλυσή του, τότε το πένθος γίνεται «περιπεπλεγμένο» και απαιτεί αντιμετώπιση όμοια με αυτή της κατάθλιψης.

Το πένθος μπορεί να αποτελέσει εκλυτικό αίτιο για την εμφάνιση της κατάθλιψης. Αν τα συναισθήματα του πένθους δεν υποχωρούν με το πέρασμα του χρόνου (επιμονή συμπτωμάτων για περισσότερο απο 6 μήνες μετά την απώλεια) και επηρεάζεται η ποιότητα ζωής και η λειτουργικότητα του ατόμου τότε μπορεί να χρειάζεται η παρέμβαση του ειδικού. Το «παθολογικό» πένθος συνεπάγεται την αδυναμία του ατόμου να επανακτήσει την ψυχική του ηρεμία και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητας του.

Πότε πρέπει να ζητήσετε βοήθεια;

Όταν τα συμπτώματα του θρήνου είναι επίμονα και παρατεταμένα , θα πρέπει να σκεφτείτε σοβαρά το ενδεχόμενο να μιλήσετε σε κάποιον ειδικό καθώς και αν βιώνετε κάποια απο τα παρακάτω:

·        Σημαντικό βαθμό ενοχής για πράγματα πέρα των ενεργειών που κάνατε ή δεν κάνατε κατά τη χρονική περίοδο του θανάτου του αγαπημένου προσώπου.

·        Σκέψεις αυτοκτονίας που προχωρούν πέρα απο το να σκέφτεται κανείς παθητικά «καλύτερα να πέθαινα» ή «να μπορούσα να ξαναείμαι μαζί με τον αγαπημένο μου».

·        Ακραία απεπλισία που εκδηλώνεται με μια αίσθηση οτι όσο κι αν προσπαθείτε , δεν θα μπορέσετε ποτέ να αποκτήσετε ξανά μια ζωή που αξίζει.

·        Παρατεταμένη υπερδιέργερση ή κατάθλιψη με ενα αίσθημα οτι είστε σε υπερένταση ή πολύ «πεσμένοι» , το οποίο επιμένει για μήνες.

·        Σωματικά συμπτώματα, όπως οξύς πόνος στο στήθος ή σημαντική απώλεια βάρους , η οποία θα μπορούσε να απειλήσει τη σωματική σας υγεία.

·        Ανεξέλεκτος θυμός που αποξενώνει φίλους και αγαπημένους ή που σας κάνει να σχεδιάζετε τρόπους να εκδικηθείτε για την απώλεια.

·        Επίμονη διαταραχή της λειτουργικότητας στην ικανότητα σας να παραμείνετε σε μια δουλειά ή να φέρετε σε πέρας απλούς στόχους αναγκαίους για την καθημερινή ζωή.

·        Κατάχρηση ουσιών με φάρμακα ή αλκοολ για να δίωξετε τον πόνο της απώλειας. 

Μάντω Γ. Καραμπέρη

Κλινική Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπευτρια, M.Sc. Προαγωγή Ψυχικής Υγείας & Πρόληψη Ψυχικών Διαταραχών .

Δέγλερης Ε. Νίκος

Νευρολόγος –Ψυχίατρος- Ψυχοθεραπευτής.

Βιβλιογραφία:

·          Robert A. Neimeyer , 2006. Να αγαπάς και να χάνεις. Αντιμετωπίζοντας την απώλεια. Εκδόσεις Κριτρική.

·          Μιχάλης Γιαννουλέας, 2006. Η πρόκληση της αλλαγής. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

·          Bacque Marie-Frederique, 2007. Πένθος και Υγεία. Άλλοτε και Σήμερα- Το Σοκ της απώλειας – οι ψυχολογικές επιπτώσεις- η αντιμετώπιση. Εκδόσεις Θυμάρι.

·          Glenys Parry, 1996.Ψυχολογικές κρίσεις και η αντιμετώπιση τους. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ

Τις επιστολές, όπως γράφεις, τις έδωσες σε ένα φίλο σου να μου τις φέρει· ύστερα, με συμβουλεύεις να μην του αναφέρω όσα γράφεις για τον εαυτό σου, γιατί, όπως λες, ούτε κι’ εσύ ο ίδιος δεν το συνηθίζεις. Μ’ αυτόν τον τρόπο και μέσα στην ίδια την επιστολή, γράφεις ότι αυτό είναι και δεν είναι φίλος σου. Αν, βέβαια, τη λέξη αυτή χρησιμοποίησες με την κοινή και συνηθισμένη σημασία της, τότε ονόμασες φίλο σου, όπως αποκαλούμε «ενάρετους άνδρες» όλους εκείνους που θέτουν υποψηφιότητα για δημόσια αξιώματα, όπως ονομάζουμε «κύριους» όσους συναντούμε και δεν θυμόμαστε τα ονόματά τους, και σ’ αυτήν την περίπτωση κανείς δεν έχει να σου προσάψει τίποτε. Αν πάλι θεωρείς κάποιον φίλο σου και δεν του έχεις τόση εμπιστοσύνη όση και στον εαυτό σου, τότε κάνεις λάθος και δεν έχεις αρκετή γνώση της αληθινής φιλίας.

Για όλα τα πράγματα οφείλεις να σκέφτεσαι μαζί με τον φίλο σου, αλλά πριν απ’ όλα, οφείλεις να σκέφτεσαι αυτόν τον ίδιο. Μετά τη σύναψη της φιλίας οφείλεις να τον εμπιστεύεσαι· μόνο πριν μπορείς να τον κρίνεις. Αντιστρέφουν και μπερδεύουν τη σειρά των καθηκόντων όσοι αντίθετα προς τις προσταγές του Θεόφραστου1, κρίνουν αφού αγαπήσουν, και δεν αγαπούν παρά μόνον αφού έχουν κρίνει. Να συλλογιστείς πολύ αν πρέπει να διαλέξεις κάποιον για φίλο σου, αλλά όταν το αποφασίσεις, να τον δεχθείς με όλη την καρδιά σου· να μιλάς μαζί του με τόσο θάρρος, σαν να μιλάς με τον εαυτό σου.

Γιατί, βέβαια, οφείλεις να ζεις έτσι που να μην εμπιστεύεσαι στον εαυτό σου τίποτε που να μην μπορείς να εμπιστευθείς στον εχθρό σου. Αλλά επειδή η συνήθεια κάνει έτσι ώστε μερικά πράγματα να κρατιούνται μυστικά, να μοιράζεσαι με τον φίλο σου όλες τις σκέψεις και τις έγνοιες σου. Αν τον θεωρείς πιστό, θα γίνει τέτοιος. Μερικές φορές μαθαίνουμε στους άλλους να μας εξαπατούν, από τον φόβο μας μήπως απατηθούμε, και δίνουμε με τις υποψίες μας το δικαίωμα να πράττουν το κακό εναντίον μας. Για ποιό λόγο να κρύβω λόγια μπροστά στον φίλο μου; Γιατί μπροστά του να μην κάνω σαν να είμαι μόνος μου;

Ορισμένοι διηγούνται σε όσους συναντούν εκείνα τα οποία μόνο σε φίλους πρέπει να εμπιστεύονται, και ξεστομίζουν με ευχαρίστηση στ’ αυτιά ενός τυχαίου κάθε τους στεναχώρια. Άλλοι πάλι φοβούνται να εξομολογηθούν και στους πλέον προσφιλείς τους και καθώς είναι πρόθυμοι να μην εμπιστευθούν ούτε τους εαυτούς τους, απωθούν βαθύτερα μέσα στην ψυχή κάθε μυστικό τους. Ούτε το ένα, ούτε το άλλο πρέπει κανείς να πράττει, επειδή είναι ελάττωμα να έχεις εμπιστοσύνη σε όλους, καθώς είναι ελάττωμα να μην έχεις εμπιστοσύνη σε κανέναν. Το ένα το θεωρώ ως το τιμιότερο ελάττωμα και το άλλο ως το πλέον επικίνδυνο.

Με τον ίδιο τρόπο, οφείλουμε να επιτιμούμε όσους δεν μπορούν να μείνουν ήσυχοι σε μιά θέση, καθώς και εκείνους που ξέρουν μόνο να τεμπελιάζουν. Η χαρά της διαρκούς ενασχόλησης δεν είναι απόδειξη δραστήριου πνεύματος, αλλά μιάς καταναγκαστικής ανησυχίας· η πίστη ότι κάθε κίνηση είναι επίπονη δεν σημαίνει την ήρεμη ζωή, αλλά αυτοεγκατάλειψη και αποχαύνωση. Γι’ αυτό σου εμπιστεύομαι τούτο τον λόγο του Πομπώνιου2: "Ορισμένοι εισχωρούν τόσο πολύ μέσα στα σκοτάδια, που θεωρούν αναταραχή ο,τιδήποτε γίνεται μέρα μεσημέρι".

Οφείλουμε να φτάνουμε σε μία ισορροπία. Ο υπέρμαχος της επανάπαυσης οφείλει να δραστηριοποιείται και ο υπέρμαχος της δράσης να αναπαύεται. Διδάξου από την φύση: αυτή θα σου πει τι κάνει τη μέρα και τη νύχτα.

Χαίρε

Πηγή:Σενέκας , Μαθήματα ζωής , Επιστολές στον Λουκίλιο, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα. 1995, Αθήνα.