Δευτέρα 28 Σεπτεμβρίου 2015

ΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΡΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΗΡΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας των Ηλικιωμένων 

«ΥΓΙΗΣ ΓΗΡΑΝΣΗ» 



Πέμπτη, 1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2015,

 09.30 – 12.00 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΠΕΙΡΑΙΑ 


Πρόγραμμα

Χαιρετισμοί: 
  • Γιάννης Μώραλης, Δήμαρχος Πειραιά 
  • Χρήστος Αγραπίδης, Αντιδήμαρχος Πειραιά 
  • Νίκος Πλατανησιώτης, Πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου Πειραιά 
  • Ιωάννης Γ. Καραϊτιανός, Πρόεδρος Ελληνικής Γεροντολογικής και Γηριατρικής Εταιρείας 


Ομιλίες: 

  • Ιωάννης Γ. Καραϊτιανός, ΑΕ Καθηγητής Χειρουργικής ΕΚΠΑ, Διευθυντής Χειρουργικής Κλινικής Αντικαρκινικού Νοσοκομείου «Άγιος Σάββας» Οι ηλικιωμένοι στην Ελλάδα – Διαχρονική προσέγγιση και στατιστικά στοιχεία 

  •  Στέλλα Δ. Ηρακλειανού, Παθολόγος-Διαβητολόγος, Διευθύντρια ΕΣΥ, Γ.Ν. Τζάνειο Πειραιά Σακχαρώδης Διαβήτης και ηλικιωμένοι 

  •  Στρατής Χατζηχαραλάμπους, Κοινωνιολόγος, Προϊστάμενος του τμήματος Αγωγής Υγείας και Πρόληψης, Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Υπουργείο Υγείας Πιλοτικό πρόγραμμα πρόληψης Σακχαρώδους Διαβήτη 

  • Μέμη Τσεκούρα, Πρόεδρος Συλλόγου Σκελετικής Υγείας «Πεταλούδα» Μυοσκελετικά προβλήματα – Οστεοπόρωση 


  • Αλεξάνδρα Κουτσοβασίλη, Νεφρολόγος, Διευθύντρια Νεφρολογικού Τμήματος και Μονάδας Τεχνητού Νεφρού Γεν. Κλινικής Πειραιώς «Ιπποκράτης» Νεφρός και τρίτη ηλικία

  •  Ευαγγελία Σταμούλη, Ιατρός Δημόσιας Υγείας Δήμου Πειραιά Εμβολιασμοί στην τρίτη ηλικία 

  •  Λεωνίδας Μυρωνίδης, Διευθυντής Γαστρεντερολόγος Γεν. Κλινικής Πειραιώς «Ιπποκράτης» Χρόνια δυσκοιλιότητα των ηλικιωμένων 

  •  Ιωάννα Κατσούρη, MSc Εργοθεραπεύτρια, Καθηγήτρια Εφαρμογών, Τμήμα Εργοθεραπείας, ΤΕΙ Αθήνας, Υποψήφια Διδάκτωρ ΑΠΘ Οδήγηση των ηλικιωμένων 

  •  Λιζ Μεσθεναίου, Αντιπρόεδρος Ε.Γ.Γ.Ε. Πόλεις φιλικές στους ηλικιωμένους πολίτες 


  • Συντονιστές: Ιωάννης Γ. Καραϊτιανός / Νικόλαος Πλατανησιώτης

Τρίτη 22 Σεπτεμβρίου 2015

ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ



Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΡΟΧΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΝΟΣΟ ALZHEIMER ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΘΑΛΠΟΝΤΕΣ (CARE GIVERS)

Ανδρέας Απ. Σόλιας1   Dr.Νικόλαος Ε. Δέγλερης2

1 Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, Τμήμα Πειραιά
2 Ιατρείο Μνήμης και Άνοιας, Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής Πειραιά

Το ξεκίνημα της νέας χιλιετίας, το 2001, έτος αφιερωμένο από τον Ο.Η.Ε. στον Εθελοντισμό, σηματοδότησε την  παγκόσμια καταξίωση της εθελοντικής εργασίας, θέτοντας τους ακόλουθους στόχους:
  • Προώθηση της ιδέας του Εθελοντισμού
  • Αναγνώριση της σπουδαιότητας της Εθελοντικής Προσπάθειας
  • Διευκόλυνση της όποιας Εθελοντικής δράσης
  • Επικοινωνία μεταξύ των Εθελοντικών Οργανώσεων
  • Δυνατότητα συμμετοχής όλων των ενδιαφερομένων στον εθελοντισμό χωρίς διακρίσεις.
            Ο εθελοντισμός αποτελεί κοινωνική προσφορά καθώς ενισχύει την συνοχή των κοινωνιών δημιουργώντας εμπιστοσύνη και αμοιβαιότητα μεταξύ των πολιτών.
            Παρόλο που μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ΄90 στην χώρα μας υπήρχε ένας αρκετά μεγάλος κατάλογος εθελοντικών οργανώσεων και συλλόγων ( η Volmed είχε καταγράψει περίπου1600) πολύ λίγοι από αυτούς παρείχαν ουσιαστικές υπηρεσίες και ακόμα λιγότεροι λειτουργούσαν παρέχοντας εκπαίδευση και πιστοποίηση στα μέλη τους, για τον τρόπο άσκησης του έργου τους, τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις  απέναντι στον εξυπηρετούμενο, την οργάνωση που εκπροσωπούσαν και την ομάδα των εθελοντών στην οποία ανήκαν. Πολλές φορές η συνεργασία με τους επαγγελματίες ήταν δυσχερής ή και ανύπαρκτη και άλλοτε επικρατούσε η άποψη (κυρίως στους εθελοντές) ότι αποτελούν δωρεάν εργατικό δυναμικό ενώ στους επαγγελματίες ότι οι εθελοντές απομυζούν τις δυνάμεις τους στην εποπτεία, δεν αποτελούν αξιόπιστο συνεργάτη λόγω της χαλαρής δέσμευσης, ενώ παράλληλα η πολιτεία προσπαθεί να συμπληρώσει τις ελλείψεις σε επαγγελματικό προσωπικό με εθελοντές. Η πόλωση αυτή εμπόδιζε  και τα δύο μέρη από την εκπλήρωση του κοινού σκοπού που δεν ήταν άλλος από την προαγωγή της ποιότητας ζωής με  την αναγνώριση:
1) ότι η συμμετοχή των εθελοντών στην κοινωνική φροντίδα μειώνει το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Το Ερευνητικό Κέντρο για τον Εθελοντισμό στην Μ. Βρετανία έχει προβεί σε ανάλυση της οικονομικής αξίας του εθελοντισμού σύμφωνα με την οποία:
-          Η επίσημη μορφή εθελοντισμού αποτιμάται σε 25 δισ. λίρες ετησίως
-          Η ανεπίσημη μορφή εθελοντισμού αποτιμάται σε 16 δισ. λίρες
Η επίσημη μορφή εθελοντισμού είναι κάθε εθελοντική δραστηριότητα που υλοποιείται για ή μέσω μιας οργάνωσης ή ομάδας.


Η ανεπίσημη μορφή εθελοντισμού είναι η μη αμειβόμενη δραστηριότητα που αναλαμβάνεται από ένα άτομο όχι μέσω  οργάνωσης  αλλά αποκλειστικά για στενούς συγγενείς.

Δύο επίσης χρήσιμες πληροφορίες προέκυψαν απ’ αυτή την μελέτη:
  • Γυναίκες και άνδρες έχουν ισότιμη οικονομική συμμετοχή μέσω της εθελοντικής προσφοράς, αλλά οι γυναίκες συνεισφέρουν σχεδόν διπλάσια από τους άνδρες μέσω της ανεπίσημης προσφοράς τους.
  • Άνθρωποι όλων των ηλικιών παρουσιάζουν σημαντική εθελοντική προσφορά αλλά δυο εκατομμύρια εθελοντές ηλικίας 65-74 χρόνων προσφέρουν περισσότερο απ’ ότι 5 εκατομμύρια εθελοντές ηλικίας 25-34 χρόνων. [volunteer center U.K. «Η οικονομική αξία του εθελοντισμού»]

2) Συμβάλλει στην κατακόρυφη αύξηση των ποιοτικών δεικτών των προσφερομένων υπηρεσιών αφού ο καλά εκπαιδευμένος και με σωστή εποπτεία εθελοντής, συνειδητά μπορεί ν΄ αποτελέσει συνδετικό κρίκο ανάμεσα στον εξυπηρετούμενο και τον οργανισμό παροχής φροντίδας αλλά επιπλέον να επανασυνδέσει τον εξυπηρετούμενο με τον κοινωνικό ιστό. Η μακροχρόνια φροντίδα συνδέεται με σημαντικού βαθμού υποκειμενική και αντικειμενική επιβάρυνση. Υπάρχει μια βασική αρχή στην γηριατρική. Όταν διαγιγνώσκεται άνοια σ’ ένα άτομο, πάντα υπάρχει τουλάχιστο ένας δεύτερος ασθενής [Η.Brodaty] ο οποίος περιγράφεται ως ο ‘κρυφός ασθενής’ και αφορά την οικογένεια του πάσχοντος ή του ατόμου που έχει αναλάβει την φροντίδα του (care giver).
O φροντιστής σ’ αυτήν την περίπτωση δεν αποτελεί ‘κατ΄ ευφημισμόν ασθενή’  αφού νοσεί ως ΒΙΟ (αναφορικά με τη σωματική υγεία, έχει βρεθεί ότι οι φροντιστές ασθενών με άνοια εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο εισαγωγής σε νοσοκομείο ενώ κάνουν χρήση εντυπωσιακά περισσότερων συνταγογραφημένων φαρμάκων. [Π.Σακκά, 2002]) ΨΥΧΟ (στις ψυχικές διαταραχές υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στην ψυχολογική επιβάρυνση του φροντιστή και τις ενοχλητικές συμπεριφορές του ασθενούς [ Α.Πολίτης, 2002] ) ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ (λόγω της μεγάλης δέσμευσης του φροντιστή που απαιτεί η περίθαλψη του ασθενούς, οι κοινωνικοί δεσμοί χαλαρώνουν και στην συνέχεια σταδιακά αποσυντίθενται ενώ περιορίζονται οι δυνατότητες για προσωπική ξεκούραση και ψυχαγωγία.) ΟΝΤΟΤΗΤΑ.


Ένα σύνηθες σχήμα παροχής  βοήθειας προς τους ασθενείς με A.D. στο οποίο εμπλέκονται φορείς της Υγείας – Πρόνοιας είναι το ακόλουθο


Το ακόλουθο σχήμα είναι βασισμένο στην παροχή βοήθειας προς τους ασθενείς με Ν.Α. και τους περιθάλποντες αυτούς όπως αυτή προκύπτει από την 6/χρονη συνεργασία του Ιατρείου Μνήμης και Άνοιας (Ι.Μ.Α.) του Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής Πειραιά (Κ.Ψ.Υ.Π.) και του Περιφερειακού Τμήματος Πειραιώς του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (Ε.Ε.Σ.). Το σχήμα αυτό, φανερά πιο πολύπλοκο, εμπλέκει και έναν άλλο παράγοντα, αυτόν  των Εθελοντών Κοινωνικής Πρόνοιας, οι οποίοι πέρα από την εκπαίδευση που τους παρείχε ο ΕΕΣ (θεωρητική εκπαίδευση και πρακτική άσκηση), την παροχή υποστηρικτικής βοήθειας σε άτομα της Γ’ ηλικίας  (φιλικές κατ’ οίκον επισκέψεις για παροχή ψυχοκοινωνικής στήριξης, βοήθεια σε πρακτικά θέματα κλπ),  έλαβαν ειδική εκπαίδευση από το Ι.Μ.Α. για την Ν.Α., προκειμένου να μπορούν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους τόσο στον ασθενή με Ν.Α. όσο και στον φροντιστή.



Τρίτη 15 Σεπτεμβρίου 2015

Η μνήμη είναι ο «πυρήνας» της προσωπικής μας ιστορίας…







Από το λυκαυγές της ανθρωπότητας έγινε κατανοητό ότι η ανθρώπινη επαφή και σχέση μπορούν να ανακουφίσουν τον πάσχοντα από το ψυχικό και τον σωματικό πόνο, να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του και να τροποποιήσουν επί τα βελτίω την εσωτερική εικόνα του κάθε ατόμου για τον εαυτό του και για τον κόσμο.
Στις μέρες μας , η ανάγκη και η απαίτηση ολιστικής προσέγγισης των οργανικών ψυχιατρικών προβλημάτων της τρίτης και της τέταρτης ηλικίας έστρεψαν το ενδιαφέρον των ειδικών στις μη φαρμακευτικές θεραπείες. Είναι γεγονός, ότι τα τελευταία χρόνια , διευρύνεται η χρήση των μη φαρμακευτικών θεραπειών σε ψυχογηριατρικούς ασθενείς πέραν των ανοϊκών.

Οι μη φαρμακευτικές θεραπείες διακρίνονται σε δυο κατηγορίες :α) στις θεραπείες που απευθύνονται στον ίδιο τον ασθενή και β) στις θεραπείες που απευθύνονται στους φροντιστές του ασθενούς.

Οι πιο σημαντικές μη φαρμακευτικές θεραπείες είναι:

-Θεραπεία Προσανατολισμού στη Πραγματικότητα(ROT),

-Πρόγραμμα Νοητικής Ενδυνάμωσης (Εξάσκηση Μνήμης),

-Ψυχοθεραπεία δια των Αναπολήσεων (Reminiscence),

-Θεραπεία Επιβεβαίωσης (Assertiveness Training)

-Μουσικοθεραπεία

Ως γενικό σκοπό έχουν την βελτίωση της γνωστικής κατάστασης και της συμπεριφοράς , αλλά το πιο σημαντικό είναι η βελτίωση της λειτουργικότητας.


Ψυχοθεραπεία δια των Αναπολήσεων (Reminiscence)

Η Θεραπεία αναπόλησης (Reminiscence therapy)ορίζεται από την American Psychological Association (APA) ως «η χρήση των ιστοριών ζωής – γραπτών, προφορικών ή και τα δύο» για τη βελτίωση της ψυχολογικής ευεξίας. Η θεραπεία χρησιμοποιείται συχνά στους ηλικιωμένους.

Η Reminiscence είναι μια δομημένη διαδικασία καθοδηγούμενης ανάκλησης ευχάριστων κυρίως εμπειριών και γεγονότων από τη ζωή του ασθενούς. Γυρνώντας πίσω στο παρελθόν , τα άτομα δεν επαναφέρουν απλά αναμνήσεις αλλά βιώνουν ξανά όσα έζησαν μέσα από οπτικά, ακουστικά, οσφρητικά, γευστικά και απτικά ερεθίσματα. Πρόκειται για μια λεκτική ή μη λεκτική προσπάθεια ανάκλησης γεγονότων της ζωής ενός ατόμου , έτσι ώστε να συνδεθεί το παρελθόν με το παρόν, δίνοντας έμφαση όχι τόσο στο τρέχον αντικειμενικό παρόν του συμβατικού μας χρόνου αλλά στο «παρελθοντικό» παρόν του συγκεκριμένου ασθενούς. Προσδίδουμε ,δηλαδή, αναπτυξιακή προοπτική στη θεραπευτική ανάδυση του «βιωθέντος» συναισθήματος των παιδικών χρόνων, των σχολικών «αταξιών» , των εφηβικών φλερτ , του πρώτου διορισμού ,κ.α. Ο καθηγητής Faith Gibson ( University of Ulster) τονίζει σχετικά: ΄΄Encouraging older people to recall their own past and to share their rich recollections with others accords them time and respect, sheds light on another time in history and provides wise reflections on their present way of life, building mutual understanding and appreciation΄΄ ( ΄΄ Ενθαρρύνοντας τους ηλικιωμένους να ανακαλέσουν το παρελθόν τους και να μοιραστούν τις πλούσιες αναμνήσεις τους , τους προσφέρει σεβασμό, φωτίζει άλλη χρονική περίοδο της ζωής τους και τους προμηθεύει σοφές επιλογές στο παρόν κτίζοντας την κατανόηση και την εκτίμηση).

Η Reminiscence έχει διευρύνει τους ορίζοντες στη φροντίδα ατόμων με άνοια. Στην άνοια τύπου Alzheimer , ενώ υπάρχει έκπτωση της μνήμης και αδυναμία των ασθενών να καταγράψουν νέες πληροφορίες και να τις διατηρήσουν , η μακρόχρονη μνήμη συνήθως διατηρείται. Γι’ αυτό οι ασθενείς αυτοί είναι σε θέση να ανακαλούν γεγονότα από το παρελθόν τους και να επιστρέφουν σε αυτό. Στη διατήρηση της μακρόχρονης μνήμης βασίζεται η θεραπεία Reminiscence. Η βασική ιδέα είναι ότι εφόσον δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε με το άτομο στο δικό μας παρόν , έχουμε τη δυνατότητα να το ακολουθήσουμε στο δικό του παρόν. Προσπαθούμε να πάμε πίσω στο δικό του παρελθόν , να συζητήσουμε μαζί για αυτά που έχει βιώσει και ακόμη θυμάται πολύ καλά, να μας μιλήσει για τις αναμνήσεις του, δηλαδή αυτή η μέθοδος αποτελεί μια «πόρτα» ένα πέρασμα στο κόσμο του ασθενούς με άνοια. Το άτομο με άνοια λαμβάνεται υπ’ όψιν ως μια ξεχωριστή προσωπικότητα με ιδιαίτερες ανάγκες και με ιστορία ζωής. Μέσω της μεθόδου αυτής προάγεται το άτομο και όχι η ασθένεια του(Bruce, 1998).

Κάθε συνέδρια οργανώνεται γύρω από ένα θέμα , ετσι ώστε να υπάρχει κάθε φορά μια βάση από την οποία να ξεκινά η συζήτηση. Για παράδειγμα θέματα που μπορεί να αναπτύσσονται είναι : ημέρες στο σχολείο ,το μέρος στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε, σπουδές, γάμος, κ.α. Η μέθοδος Reminiscence είναι μια δημιουργική μέθοδος και γι’ αυτό ακριβώς είμαστε ελεύθεροι να χρησιμοποιήσουμε διάφορους τρόπους ώστε να κινητοποιήσουμε τα άτομα με άνοια. Στους τρόπους έκφρασης μπορούμε να περιλάβουμε τη ζωγραφική, τη παντομίμα, το παίξιμο ρόλων , την ποίηση , το τραγούδι και τη μουσική(Bruce, 1998). Επίσης εκτός από τα παραπάνω μέσα χρησιμοποιούμε φωτογραφίες και οπτικοακουστικό υλικό. Όλα τα μέσα στοχεύουν στο να γίνεται χρήση όλων των αισθήσεων.

Η θεραπεία δια των αναπολήσεων είναι σημαντική γιατί στοχεύει:   

  • Στην ενδυνάμωση και στη πρόκληση της ευχαρίστησης των συμμετεχόντων και ετσι είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη ποιότητα ζωής και της ποιότητας της φροντίδας (Woodrow, 1998).
  • Στην ανάπτυξη της επικοινωνίας με τον ασθενή με άνοια
  • Στη κοινωνικοποίηση του ασθενή και στη μείωση της απομόνωσης
  • Στη διατήρησης της λειτουργικότητας του ασθενή και της κοινωνικότητας του
  • Στη μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων
  • Στη διατήρηση ή τη δημιουργία (όπου έχει χαθεί) της ταυτότητας του ασθενή ως ξεχωριστή και ιδιαίτερη προσωπικότητα
  • Στην ανάπτυξη σχέσης και επικοινωνίας ανάμεσα στον ασθενή και το κοινωνικό περιβάλλον
  • Στη βελτίωση της αυτό-εκτίμησης του ασθενή
  • Στη διατήρηση των λειτουργιών και των ικανοτήτων που δεν έχουν διαταραχθεί από τη νόσο
  • Στην ανάπτυξη του αισθήματος της προσφορας




Επιμέλεια -Προσαρμογή κειμένου : 
Μάντω Γ. Καραμπέρη,Κλινική Ψυχολόγος -Ψυχοθεραπεύτρια

Πηγές:

1.Τσολάκη Μ., Καζής Α. Στο Άνοια, Ιατρική και Κοινωνική Πρόκληση. University Studio Press.Θεσσαλονίκη 2005.

2. http://en.wikipedia.org/wiki/Reminiscence_therapy

Πέμπτη 10 Σεπτεμβρίου 2015

ΕΓΓΕΝΕΙΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΕΣ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ – ΠΡΟΝΟΙΑΣ.






Ανδρέας Απ. Σόλιας1 , Dr Νίκος Ε. Δέγλερης2
1.κοινωνικός λειτουργός Περ. Τμήματος Πειραιώς Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού
2.Ψυχίατρος Υπηρεσία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Πειραιά.

 

   Η εκτός στέγης διαβίωση, ως κατάσταση παροδική ή μόνιμη αποτελεί πολυσύνθετο πρόβλημα και δεν είναι ευδιάκριτο αν πρόκειται για αιτία, αποτέλεσμα ή ανατροφοδότηση της ατομικής και κοινωνικής παθολογίας.
Εγείρονται εμπόδια στην πρόσβαση υπηρεσιών από τα άτομα που έχουν ανάγκη βοήθειας και αφορούν την μη έγκαιρη επίλυση του προβλήματος το διάστημα που η προοπτική  απώλειας της στέγης διαφαινόταν απειλητική. Η αναποτελεσματικότητα στις εκκλήσεις  και την αναζήτηση βοήθειας για να εμποδιστεί η έξωση, στη συνέχεια, η ζωή στο δρόμο ενισχύει την  παθητικότητα, την  έλλειψη ενδιαφέροντος και ελπίδας (επένδυσης για μακροπρόθεσμες λύσεις) σε συνδυασμό με την επιτακτική παρουσία αναγκών διαβίωσης που ζητούν άμεση εκπλήρωση, ενώ αποφεύγεται η εμπλοκή σε διαδικασία βοήθειας όταν το αποτέλεσμα είναι αμφίβολο.

            Από την αρχή λειτουργίας του  περιφερειακού τμήματος Πειραιά του ΕΕΣ, μεγάλος αριθμός περιστατικών που απευθύνονταν στην κοινωνική υπηρεσία, είχαν άμεσο ή έμμεσο αίτημα την υποστήριξη με απώτερο σκοπό την εμπόδιση έξωσης (ποσοστό 29,4%) και από αυτούς ποσοστό 70,6% ζούσαν κάτω από κακές συνθήκες διαβίωσης. Το αίτημα αυτό διατυπωνόταν είτε με την μορφή οικονομικής ενίσχυσης, είτε ενίσχυσης σε είδος (δέματα τροφίμων) με σκοπό την υποστήριξη του οικογενειακού προϋπολογισμού ώστε να ανταπεξέλθουν στην υποχρέωση καταβολής του ενοικίου. Πολλοί είχαν συσσωρευμένες οφειλές ενοικίων προς τους ιδιοκτήτες.  Μεγάλος αριθμός εξώσεων δεν πραγματοποιήθηκε είτε λόγω ‘κατανόησης’ του ιδιοκτήτη για την κατάσταση ένδειας του οφειλέτη (συνήθως για πολυμελείς ή μονογονεϊκές οικογένειες), είτε λόγω  αποφυγής της εμπλοκής με τις χρονοβόρες και πολυδάπανες διαδικασίες εκδίκασης της έξωσης είτε τέλος το μόνο που συντηρούσε στεγασμένο το άτομο ή την οικογένεια ήταν η δυσκίνητη διαδικασία εκδίκασης της υπόθεσης (μέχρι το 1999    απαιτούνταν 8-9 μήνες) και κατά μέσον όρο ένας ακόμα μήνας για να  καθαρογραφεί η απόφαση ώστε να είναι εκτελεστή.
Παρόλο που οι περισσότερες από αυτές τις οικογένειες διέμεναν υπό συνθήκες μη επαρκούς στέγασης ( παλαιά σπίτια σε κακή έως άθλια κατάσταση χωρίς θέρμανση και πολλές φορές χωρίς παροχή ρεύματος που είχε διακοπεί λόγω οφειλής προς την εταιρεία ηλεκτρισμού) οι υπό έξωση κατέβαλλαν αγωνιώδεις προσπάθειες για την παραμονή τους σε αυτά κυρίως λόγω του χαμηλού ενοικίου που πλήρωναν. Υπεισέρχονταν όμως και παράγοντες όπως δεσμοί με την γειτονιά η οποία λειτουργούσε υποστηρικτικά, η σταθερότητα που προσφέρει η μακρόχρονη διαβίωση σ’ ένα χώρο, όσο ανεπαρκής κι αν είναι αυτός, η αποφυγή του τραυματικού αισθήματος της έξωσης .

            Η έλλειψη στέγης συνιστά έναν ισχυρό αποσταθεροποιητικό παράγοντα και αποτελεί, σχεδόν πάντα, επιστέγασμα σειράς προβλημάτων που σχετίζονται με την απώλεια εργασίας, προβλήματα υγείας (σωματικής ή ψυχικής), απώλεια οικογενειακών και κοινωνικών δεσμών κ.α. Το άτομο υφίσταται το τραυματικό βίωμα της έξωσης που πέρα από την αβεβαιότητα του ‘πού θα πάω’ χάνει προσωπικά του αντικείμενα ( έπιπλα, ρούχα) που συνήθως αποτελούν και την μοναδική του περιουσία που συνήθως ‘μένουν’ στον ιδιοκτήτη ως αντίκρισμα των οφειλών του.
    Οι άστεγοι που προσήλθαν στην κοινωνική υπηρεσία του Ε.Ε.Σ. για να εξυπηρετηθούν ήταν το 27,44% στο σύνολο των περιστατικών ( 257 άτομα). Στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονται άστεγοι που εξυπηρετήθηκαν άμεσα κατά την διάρκεια της ‘δουλειάς στον δρόμο’ (street work), ούτε εμφανίζεται η συχνότητα προσέλευσής τους στην κοινωνική υπηρεσία.
[Οι πίνακες με τα ποσοστά που παρατίθενται στην συνέχεια  εξάγονται από 107 ερωτηματολόγια (Φεβρουάριος 1999 – Φεβρουάριος 2002) τα οποία συμπληρώνουν άστεγοι που προσέρχονται στα γραφεία του ΕΕΣ για να λάβουν βοήθεια. Η συμπλήρωσή τους γινόταν μόνο από όσους το επιθυμούσαν και σκοπός μας ήταν να καταγράψουμε τις ανάγκες των αστέγων που ζουν στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Λαμβάνονταν υπ’ όψιν οι ιδιαίτερες ανάγκες τους που σχετίζονται με το αίσθημα ασφάλειας που τους παρείχε ο χώρος του Ερυθρού Σταυρού και η σχέση τους με τον κοινωνικό λειτουργό με συνέπεια σε πολλές περιπτώσεις να μην χορηγείται το ερωτηματολόγιο για συμπλήρωση ή να δίνεται μετά από αρκετές συναντήσεις. Σ’ αυτό οφείλεται η μεγάλη διαφορά στον αριθμό των προσερχομένων στην υπηρεσία αστέγων με τον αριθμό των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων και όχι τόσο πολύ στην άμεση άρνηση συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου.
Στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν Έλληνες (85%). Παρ’ ότι ήταν αναμενόμενο πολύ μεγαλύτερο ποσοστό αλλοδαπών αστέγων –αναλογιζόμενοι ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας αλλά και τον μεγάλο πανελλαδικά αριθμό οικονομικών μεταναστών και αιτούντων άσυλο- μόνο το 15% των αστέγων που ζήτησαν βοήθεια από τον ΕΕΣ ήταν άστεγοι. Αυτό μπορεί να αποδοθεί κυρίως στο ότι στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά οι αλλοδαποί κυρίως ζουν υπό συνθήκες μη επαρκούς στέγασης παρά ως άστεγοι αφού μπορούν να βρουν περιστασιακή εργασία που τους επιτρέπει να έχουν ένα μικρό εισόδημα. Επίσης καταφεύγουν στην ομαδική ενοικίαση διαμερισμάτων μειώνοντας τη συμμετοχή στο κόστος. Τέλος η χαμηλή προσέλευση οφείλεται εν μέρει και στο γεγονός ότι οικονομικοί μετανάστες, πρόσφυγες συχνά νοιώθουν αποκλεισμένοι και δυσκολεύονται πολύ να προσεγγίσουν πηγές βοήθειας.



Κατανομή κατά φύλο  Οι άνδρες που προσέγγισαν την υπηρεσία ήταν – όπως είναι αναμενόμενο – η πλειοψηφία, καθώς πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στο να συντηρούνται οι γυναίκες υπό στέγη  όπως η ύπαρξη παιδιού-ων, η πιθανή αλλαγή συντρόφου όταν προκύψει κίνδυνος, η καταφυγή στην γονική οικογένεια κλπ. Εξάλλου η έλλειψη στέγης -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων-δεν είναι ξαφνικό γεγονός αλλά αποτελεί διαδικασία   μακροχρόνια που πέρα από την απώλεια οικονομικών πόρων σημαίνει και την απώλεια κοινωνικών – οικογενειακών δεσμών, την σωματική ή ψυχική αρρώστια, την χρήση ψυχοτρόπων ουσιών ή αλκοόλ κλπ.


Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι οι περισσότερες γυναίκες που ζουν εκτός στέγης αντιμετωπίζουν πολλαπλά και δυσεπίλυτα προβλήματα αλλά και η προσέγγισή τους είναι αρκετά δύσκολη κυρίως από άνδρες βοηθούς.
 Σχετικά με την οικογενειακή τους κατάσταση  πέρα από τον μεγάλο αριθμό αγάμων –κυρίως των μικρότερων σε ηλικία- πρέπει να επισημάνουμε το αυξημένο ποσοστό αστέγων οι οποίοι είχαν παιδιά με τα οποία δεν έρχονταν σε επαφή κυρίως λόγω της κακής τους οικονομικής αλλά και γενικότερης κατάστασης και συχνά εξέφραζαν συναισθήματα ντροπής,  πόνου ή και θυμού για τα παιδιά και τους συντρόφους τους.



Κατανομή κατά ηλικία: Στην ηλικιακή ομάδα των 40-50 ετών βλέπουμε την μεγαλύτερη συγκέντρωση η οποία μπορεί να εκφράζει το αποτέλεσμα της απώλειας εργασίας (επόμενος πίνακας) σε παραγωγική μεν αλλά προχωρημένη ηλικία κυρίως για ανειδίκευτους εργάτες, λόγω του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και της προηγούμενης επαγγελματικής τους ιδιότητας, πράγμα που καθιστά αυτήν την ηλικιακή ομάδα ιδιαίτερα ευάλωτη αν συνδυάσουμε και άλλες παραμέτρους όπως οικογενειακή κατάσταση, φύλο κλπ . 



Το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς απέδιδε την έλλειψη στέγης  κυρίως στην απώλεια εργασίας, ενώ προσωπικοί και οικογενειακοί λόγοι, χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και λόγοι υγείας ψυχικής και σωματικής ιεραρχούνται από τον ίδιο τον άστεγο ως την αιτία της κατάστασής του χωρίς να γίνεται παρέμβαση από τον συνενετευκτή. Το ζητούμενο είναι ακριβώς τι ο ίδιος αξιολογεί (ή προβάλλει)σαν τον κύριο λόγο έλλειψης στέγης.



Χρονικό διάστημα έλλειψης στέγης: όπου  παρατηρούμε ότι οι πρόσφατα άστεγοι προσεγγίζουν πιο εύκολα την υπηρεσία αλλά ευκαιριακά ενώ οι μακροχρόνια άστεγοι παρόλο που εμφανίζεται να έχουν χαμηλή προσέλευση έχουν μεγαλύτερη συχνότητα  επαφής με τον φορέα κυρίως για την εξασφάλιση υλικών παροχών, και δυσκολότερα κινητοποιούνται για εξεύρεση πιο μόνιμων λύσεων.



Μπορούμε να περιγράψουμε τρεις φάσεις οι οποίες χαρακτηρίζουν τη ζωή στο δρόμο.

-         Πρόσφατη απώλεια στέγης, αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο στάδιο όπου το άτομο χρειάζεται χρόνο για να ανακάμψει απ’ το σοκ της έξωσης. Βιώνει για πρώτη φορά όχι μόνο της έκθεσή του σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες, την απώλεια των προσωπικών του αντικειμένων από κλοπές, γιατί δεν μπορεί πουθενά να τα ασφαλίσει, την δυσκολία εξεύρεσης καταλύματος για ύπνο, αλλά κυρίως βιώνει την ανυπαρξία προσωπικής ζωής αφού υπόκειται ανά πάσα στιγμή στην αδιάκριτη παρατήρηση που παραβιάζει την ίδια του την προσωπικότητα και λειτουργεί ισοπεδωτικά. Η ανάκαμψη αποτελεί δύσκολη υπόθεση, αν μπορούμε να μιλάμε για ανάκαμψη όσον καιρό το άτομο βρίσκεται σ’ αυτήν την κατάσταση ή για την ανάπτυξη προστατευτικών αμυνών.




Επιλεκτικά διατηρεί επαφές με οργανώσεις παροχής βοήθειας για την κάλυψη αναγκών διαβίωσης (χρήματα, ιματισμός, τροφή, προσωρινή στέγη, εργασία) ή συναισθηματικές ανάγκες αποδοχής και σύνδεσης με την προηγούμενη ‘ασφαλή’ ζωή του. Στο ακόλουθο διάγραμμα φαίνεται πού κυρίως απευθύνονται άστεγοι οι οποίοι ζουν και κινούνται στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά, όπου προσφέρονται σίτιση, ιματισμός αλλά και οικονομική βοήθεια  (κυρίως ποσά μέχρι  15 euro), φάρμακα, καφές, τσιγάρα. Δεν μπορεί να διευκρινιστεί αν περιλαμβάνονται και χρήματα ή είδη που εξασφαλίζονται από επαιτεία ή χορηγούνται απλώς από γνωστούς.  


 
-         Περίοδος σταδιακής απώλειας ενδιαφέροντος, αποδοχή της κατάστασής του ως άστεγος, ένταση των συνοδών κοινωνικών προβλημάτων και όξυνση της ψυχοπαθολογικής συμπεριφοράς.
Το άτομο, αυτό το διάστημα εστιάζεται στην προσπάθεια προσαρμογής του στον νέο τρόπο ζωής. Στην αναζήτηση καταλύματος. Την εξεύρεση πόρων σίτισης, ιματισμού, χώρου για ατομική καθαριότητα. Την απόκτηση σχέσεων με άλλους αστέγους για την ενίσχυση του αισθήματος ότι ανήκει σε μια ομάδα. Την ανάπτυξη μηχανισμών άμυνας για τον διωγμό που συχνά υφίσταται και την προσαρμογή στην ζωή στο περιθώριο. Την αντιμετώπιση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων λόγω της μοναξιάς και των αποδιοργανωμένων πλέον οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων. Βιώνει αμφιθυμικά  συναισθήματα που προκαλεί η προσπάθεια ένταξης  σ’ αυτήν την ομάδα αλλά η ταυτόχρονη  προσπάθεια διαχωρισμού του από τους άλλους αστέγους. Η διαφοροποίησή του από τον υπόλοιπο κοινωνικό ιστό, τους κανόνες και τα μέλη του οποίου θεωρεί υπαίτιους (στην καλύτερη περίπτωση συνυπαίτιους) για την τωρινή κατάστασή του. Η σταδιακή παραίτησή του από την άσκηση κάθε δικαιώματος για εξεύρεση εργασίας μέσω του επίσημου δικτύου, για την αποκατάστασή του σε ξενώνα προσωρινής φιλοξενίας, την επιδότησή του από την Πρόνοια και την έκδοση βιβλιαρίου απορίας. Σ’ όλα αυτά έχει να αντιμετωπίσει ένα δύσκαμπτο και μη προσαρμοσμένο στις σημερινές ανάγκες γραφειοκρατικό σύστημα. Για παράδειγμα η δυνατότητα (αριθμός κλινών) προσωρινής φιλοξενίας αστέγων σε ξενώνες είναι σχεδόν η ίδια με αυτή των αρχών της δεκαετίας του 1990, ενώ ο αριθμός των αστέγων έχει πολλαπλασιασθεί. Ακόμα για να λάβει κανείς  επίδομα από την Πρόνοια πρέπει να δηλώσει  διεύθυνση μόνιμης κατοικίας και δεν δικαιούται να εισπράξει το βοήθημα ’έναντι’ ώστε να καταστεί δυνατόν να αποκτήσει μόνιμη διεύθυνση. Είναι μεγάλο το ποσοστό όσων επιθυμούσαν να ζήσουν σε οργανωμένο χώρο αλλά αυτό δεν ήταν εφικτό σε πολλές περιπτώσεις είτε λόγω έλλειψης κλινών στους ξενώνες, είτε λόγω ύπαρξης ψυχιατρικής διαταραχής ή χρήσης ναρκωτικών ή αλκοόλ κλπ.




Στο επόμενο διάγραμμα φαίνεται η ασφαλιστική κάλυψη όπου το 73% ήταν ανασφάλιστοι και είχαν μάλιστα χαμηλό κίνητρο για να προσεγγίσουν υπηρεσίες για την έκδοση βιβλιαρίου ασθενείας. Το 15% έχουν βιβλιάριο απορίας   το 8% είναι ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ και το 4% σε άλλο ασφαλιστικό φορέα. Νοσηλεία και φάρμακα για τους ανασφάλιστους καλύπτονταν από τα νοσοκομεία και Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς (Μ.Κ.Ο.) και η αγορά φαρμάκων γινόταν από επαιτεία ή με χρήματα που χορηγούσε κυρίως η εκκλησία .  


Παρόλο που αυτό το διάστημα γίνονται απεγνωσμένες προσπάθειες από μέρους του για επίλυση του προβλήματος είναι τις περισσότερες φορές αποσπασματικές και μικρής διάρκειας. Τα αποτελέσματά τους πέραν των αντικειμενικών δυσκολιών (έλλειψη κονδυλίων, ελλιπής στελέχωση από προσωπικό, ανυπαρξία δικτύου κλπ), αφορά τις υποκειμενικές δυσκολίες με σκοπό να ξεπεράσει το άτομο την παθητικότητα και την εσωστρεφή αντιμετώπιση του προβλήματος να  αναπτύξει  την ικανότητα να ζητά, να διεκδικεί λύσεις και να αντέχει στις απογοητεύσεις.
-         Περίοδος πλήρους παθητικότητας, εστίαση όλων των προσπαθειών του στις καθημερινές βιοτικές ανάγκες οι οποίες είναι επιτακτικές.
Έχοντας πλέον κάνει τρόπο ζωής την ζωή στον δρόμο, προσαρμοσμένος στους κανόνες και τις ισορροπίες που επιτάσσει, έχοντας εξασφαλίσει το ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης και παραμερίζοντας κάθε δεσμό του με τους ‘υπό στέγη’ περιορίζει το μέλλον του στις 24ώρες της ημέρας οι οποίες απαιτούν όλη του την ενεργητικότητα αλλά και την παθητικότητα  για την  αναζήτηση φαγητού, καταλύματος, χώρου να πλυθεί και να πλύνει τα ρούχα του και να εξοικονομήσει λίγα χρήματα για τα προσωπικά του έξοδα.

  Η παράβλεψη ή παράκαμψη του αιτήματος του εξυπηρετουμένου αν δεν αποτελεί παράγοντα αποτυχίας, σίγουρα μετριάζει κατά πολύ το  επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Το άμεσα διατυπωμένο αίτημα για οικονομική ενίσχυση ή άλλων -υλικών κυρίως- παροχών εμπεριέχει το αίτημα, ακόμα και όταν  δεν διατυπώνεται, για υποστήριξη, ανάπτυξη σχέσης, κινητοποίηση με σκοπό την βελτίωση του τρόπου ζωής και αποφυγή  της μελλοντικής εμπλοκής σ’ αυτούς τους κινδύνους. Η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων είναι το ίδιο σημαντική με την απόκτηση στέγης.
Η  ιεράρχηση την οποία έκαναν οι ίδιοι οι άστεγοι για το είδος της βοήθειας που επιθυμούσαν για ανακούφιση του προβλήματός τους καταδεικνύει την ανάγκη τους να ξεπεράσουν με τις δικές τους δυνάμεις το ή τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αλλά και την ανάγκη ύπαρξης υποστηρικτικών δομών σε διάφορα επίπεδα ανάλογα με τις ανάγκες.


Η κατάσταση ένδειας σταδιακά οδηγεί σε παραίτηση άσκησης κάθε δικαιώματος για βοήθεια. Είτε αυτή μετατρέπεται σε επιθετική στάση (κυρίως λεκτικά) ή στην αντίθετη παθητική – απαξιωτική ότι κανένας δεν θέλει ή δεν είναι σε θέση να βοηθήσει ή στην παθητικά επιθετική στάση όπου αφήνεται στην σταδιακή εξαθλίωσή του προσδοκώντας να κινητοποιηθεί  και να σπεύσει  το περιβάλλον να του παρέχει βοήθεια. Το κοινό σημείο είναι η απουσία διατύπωσης του αιτήματος βοήθειας το οποίο όμως αφήνεται να πλανιέται διάχυτο.

Ο ίδιος ο άστεγος συνήθως αυτό-αποκλείεται από πηγές βοήθειας ενώ περιθωριοποιείται από τον κοινωνικό ιστό.

Από την άλλη πλευρά υπάρχουν εμπόδια στην πρόσβαση της ομάδας στόχου .
Η πολιτική ‘αναμονής του πελάτη’ από τις υπηρεσίες πρόνοιας κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως από τις υπηρεσίες υγείας έχει αποδειχθεί αναποτελεσματική. Οι ίδιοι οι φορείς αυτο-αποκλείονται από την προσφορά βοήθειας στην συγκεκριμένη ομάδα κοινωνικού  αποκλεισμού. Η δημιουργία σχέσης με τον χρήστη των υπηρεσιών υποστηρίζει και κινητοποιεί.
    Η προσπάθεια προσέγγισης των αστέγων εκτός δομής από τον ΕΕΣ Πειραιά, ξεκίνησε μετά την υλοποίηση προγράμματος σίτισης που πραγματοποιήθηκε τα Χριστούγεννα του 1996.
Τυχαία συμβάντα βοήθησαν να σχηματοποιηθεί ο τρόπος προσέγγισης και η εμπλοκή άλλων προσώπων πέρα από τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας ή πρώην χρήστες των υπηρεσιών που τώρα βρίσκονται στη θέση του βοηθού (street work με πρώην χρήστες ναρκωτικών είτε σε κάποια φάση της θεραπείας τους είτε ως προσωπικό θεραπευτικών προγραμμάτων).
Το πρόγραμμα σίτισης (προσφορά φαγητού σε μεγάλους αριθμούς αστέγων ή απόρων) είναι μια από τις μορφές ‘δουλειάς στο δρόμο’ (street work), καθώς εγκαταλείπεται η έδρα της υπηρεσίας και λείπει η ασφάλεια που προσφέρει ο χώρος, η αριθμητική ισορροπία ανάμεσα στους βοηθούς και τους εξυπηρετούμενους ανατρέπεται, δεν απαιτείται μεγάλου βαθμού ψυχολογική έκθεση του εξυπηρετούμενου κλπ.
Η συμμετοχή εθελοντών Κοινωνικής Πρόνοιας στα προγράμματα σίτισης αποτελούσε πάντα σημαντικό μέρος της διαδικασίας. Ένα τυχαίο γεγονός  κατέδειξε  τον καταλυτικό ρόλο του εθελοντικού δυναμικού στην συγκεκριμένη δραστηριότητα προσέγγισης.
Είχε συγκεντρωθεί στον χώρο σίτισης μεγάλος αριθμός ατόμων περιμένοντας να αρχίσει η διανομή φαγητού την ημέρα των Χριστουγέννων. Το φαγητό καθυστερούσε και οι άνθρωποι άρχισαν να δυσανασχετούν. (Στον ίδιο χώρο όπου κάποιος παρελάμβανε το φαγητό σε πακέτο, υπήρχε διαμορφωμένη τραπεζαρία όπου όσοι επιθυμούσαν μπορούσαν να φάνε. Ήταν όμως ελάχιστοι όσοι επέλεγαν να φάνε εκεί το φαγητό τους. Οι περισσότεροι προτιμούσαν να τρώνε έξω  ακριβώς από το χώρο σίτισης σε μια πλατεία εκτεθειμένοι στο κρύο). Οι εθελοντές κάλεσαν όσους ήθελαν, από αυτούς που περίμεναν να πάρουν φαγητό, στο χώρο που ήταν τα στρωμένα τραπέζια και αφού μοιράσθηκαν σε ομάδες, κάθισαν μαζί με τους εξυπηρετούμενους. Οι περισσότεροι έδειξαν ότι είχαν περισσότερη ανάγκη την επαφή από το ίδιο το φαγητό.
Η αθρόα προσέλευση αστέγων σε ανάλογες  δραστηριότητες αλλά κυρίως η ανατροφοδότηση  της κατακόρυφης αύξησης της προσέλευσής τους στην κοινωνική υπηρεσία με ποικίλα αιτήματα βοήθειας, έδωσε το έναυσμα για μια προσπάθεια προσέγγισης στον δικό τους χώρο με τη συστηματοποίηση της εμπλοκής των εθελοντών του ΕΕΣ  που πέρα από το ρόλο σύνδεσης του επαγγελματία με τον εξυπηρετούμενο αποτελούν συνδετικό κρίκο με το κοινωνικό σύνολο, του οποίου αποτελούν υγιές κομμάτι, ως μη παθητικοί θεατές των προβλημάτων,  δίνουν τη δυνατότητα στον κοινωνικά αποκλεισμένο να αισθάνεται ότι απ’ τη μια πλευρά ότι παίρνει βοήθεια από τον επαγγελματία, αλλά ταυτόχρονα γεφυρώνει ως ένα σημείο την επαφή του με τον υπόλοιπο κοινωνικό ιστό τον οποίο εκπροσωπεί (ο μη αμειβόμενος, μη υποχρεωμένος να παραβρίσκεται, χωρίς συναισθήματα οίκτου, διακριτικός)  εθελοντής.
Γίνεται εδώ προσπάθεια σχηματικής απεικόνισης της αλληλεπίδρασης των συμμετεχόντων στη δουλειά στο δρόμο ανάλογα με το βαθμό εμπλοκής στη δυναμική της διαδικασίας.



                                 
   Σκοπός μας με την δουλειά στον δρόμο δεν είναι η επίλυση προβλημάτων αλλά η προσπάθεια άμβλυνσης των αναστολών ανθρώπων που βιώνουν τον αποκλεισμό και πολλές φορές αυτο-αποκλείονται από πηγές βοήθειας. Στον ίδιο χώρο που κινείται ο άστεγος με όλα του τα προβλήματα, κινούνται και άνθρωποι που είναι φορείς λύσεων των προβλημάτων.
  Αυτός ο τρόπος προσέγγισης διέπεται από σύμπλεγμα κανόνων που επιβάλλει η ίδια η οργάνωση, η δεοντολογία του επαγγελματία και του εθελοντή, οι ιδιαιτερότητες της ομάδας στόχου. Οι νόμοι του δρόμου παρόλο που –εγκεφαλικά- συνιστούν απειλή είναι αυτοί που προστατεύουν τον street worker, αρκεί ο ίδιος να μην παραβεί το δικό του ρόλο και όρια.
-         Στο δρόμο δεν υπάρχει η ασφάλεια που προσφέρει η υπηρεσία
-         Απουσιάζει το αίτημα για βοήθεια και πρέπει να δοθεί μια ελάχιστη πλατφόρμα για την διατύπωσή του.
-         Γνωστοποιείται η δυνατότητα πρόσβασης στην υπηρεσία.
-         Γίνεται επαφή χωρίς σημαντική ψυχολογική έκθεση του εξυπηρετούμενου.
-         Αποφεύγουμε να τον εκθέσουμε στην ταλαιπωρία της προσωπικής εξομολόγησης (ή ανάκρισης) η οποία επαναλαμβάνεται σχεδόν καθημερινά σε ανύποπτο για τους περισσότερους χρόνο, από τους υπόλοιπους μη άστεγους, με αδιάκριτες ερωτήσεις και παρατήρηση.
-         Χρησιμοποιείται ‘ενισχυτής’ όπως υλική παροχή με πρακτικά ωφέλιμο περιεχόμενο που ανακουφίζει έστω και λίγο τον άστεγο και δίνει την δυνατότητα για πρώτη επαφή.
-         Παράλληλα με την προσέγγιση των αστέγων γίνεται και ενημέρωση, όσων πολιτών το ζητούν, για την δραστηριότητα. Σκοπός η ευαισθητοποίηση της κοινότητας.
Η αύξηση του αριθμού των προσερχόμενων αστέγων μετά το street work στην κοινωνική υπηρεσία δεν αφορούσε μόνο τους ανθρώπους που συναντούσαμε στον δρόμο. Επίσης κατά την επαφή τους με το προσωπικό της οργάνωσης εμφανίζουν λιγότερη επιθετικότητα (ήπια διεκδίκηση) και είναι πιο δεκτικοί.

     Από τη στιγμή που ο εξυπηρετούμενος προσεγγίζει την οργάνωση, ο street worker γίνεται ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον άστεγο, την οργάνωση που εκπροσωπεί και τις άλλες υπηρεσίες. Υπάρχει γενικά αδυναμία προσφοράς ουσιαστικής βοήθειας από κυβερνητικούς και μη οργανισμούς κοινωνικής πρόνοιας. Ο δυσανάλογα μικρός αριθμός επαγγελματιών οι οποίοι τάσσονται να συνδράμουν μεγάλο αριθμό εξυπηρετουμένων, δεν δίνει μεγάλα περιθώρια  συστηματικής εργασίας για την ενδυνάμωση του ατόμου, την μεταστροφή της παθητικότητας σε ενεργό συμμετοχή για τη λύση του προβλήματος. Η έλλειψη ή -στην καλλίτερη περίπτωση- η ανεπάρκεια των υποστηρικτικών δομών καθιστά επισφαλή την  αποτελεσματικότητα στην προσπάθεια παροχής βοήθειας, προκαλώντας ταλαιπωρία λόγω άσκοπων παραπομπών στο δαιδαλώδες κοινωνικοπρονοιακό σύστημα.
Η ανάπτυξη δικτύου υπηρεσιών με την  συνεργασία Κυβερνητικών και Μη Κυβερνητικών Οργανισμών και η εκμετάλλευση της εμπειρίας με την υλοποίηση προτάσεων όπως αυτές που ακολουθούν μπορεί να φέρει αποτελέσματα σ’ ένα –ευτυχώς- αρχόμενο για την χώρα μας αλλά συνεχώς διογκούμενο κοινωνικό πρόβλημα.
-         Η επέκταση του θεσμού καθημερινής προσφοράς φαγητού
-         Η δημιουργία λουτρών και πλυντηρίων για να εξασφαλιστεί η ατομική καθαριότητα
-         Η δημιουργία καταλυμάτων μερικής φιλοξενίας (μόνο για τις βραδινές ώρες)
-         Η αύξηση του αριθμού κλινών σε ξενώνες φιλοξενίας
-         Διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης
-         Δίκτυο πληροφόρησης και εξεύρεσης εργασίας.
-         Εξασφάλιση ικανοποιητικού επιπέδου ασφάλισης και περίθαλψης
-         Ευέλικτες δομές παροχής ψυχιατρικής βοήθειας που να λειτουργούν σε συνεργασία με οργανώσεις που ήδη δουλεύουν στο δρόμο (street work) με άστεγους για καλύτερη προσέγγιση του χρήστη της  υπηρεσίας αντί να περιμένουν αυτός να απευθυνθεί στα εξωτερικά ιατρεία νοσοκομείου συνήθως σε οξεία φάση.
-         Επιδοματική πολιτική προσαρμοσμένη στις ανάγκες.
-         Παρέμβαση στην αγορά ενοικίων.
-         Τολμηρές αποφάσεις στον τομέα της πολιτικής στέγασης. Περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης έχουν πολλά να προσφέρουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος των αστέγων. Έχουν εκπονηθεί προγράμματα άμεσης αποκατάστασης άστεγου πληθυσμού και μάλιστα υπό συνθήκες μεγάλης πίεσης τόσο αριθμού ατόμων προς αποκατάσταση όσο και χρόνου, αρκεί να υπάρχει η βούληση για ουσιαστική παρέμβαση.

Οι ανάγκες των οργανώσεων παροχής βοήθειας είναι και αυτές ποικίλες.               Αφορούν την δικτύωση κυβερνητικών και μη οργανώσεων. Την ικανότητα να  κινούνται ευέλικτα με βάση τη μελέτη του προβλήματος, το σχεδιασμό, την ανάπτυξη εξειδικευμένων προγραμμάτων. Την ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας, την εκπαίδευση και αξιοποίηση του εθελοντικού δυναμικού. Τέλος την διεκδίκηση μεγαλύτερων κονδυλίων για την υλοποίηση των παραπάνω, παρόλο που η τάση είναι προς μείωσή τους.





RECIPROCAL BARRIERS IN ACCESS TO SERVICES

     Homelessness, as a temporary or permanent situation, is obviously a very complicate problem and it’s difficult to figure out if homelessness comes from certain causes or from an individual or social pathology that continuously feed-back.
Lack of housing constitutes a potential unstable factor and almost always represents the top of a problem line related with the poverty, unemployment, health problems (mental or physical), loss of   family and social bonds, loneliness depression, drug or alcohol abuse and sometimes lead to violence and deviant behavior.
Obstacles have been raised against those who need help, during the access to social services and they concern with a delayed solution of the problem at the time the individual was perceiving the lack of housing (expulsion prevention) and effective response to his first attempts to seek help for immediate rehabilitation. Following that, the passiveness, the lack of interest and hope (for ‘investing’) for long term solutions in relation with imperative pressure of needs for survival wich demands immediate accomplishment. The involvement into help procedure with a doubtful result must de avoided.
     The homeless himself is been self-excluded from sources of help, furthermore he rejects himself from the social web.

On the other hand, the social services organizations experience obstacles to access the target group.
         The policy ‘that the client waits’ wich is mainly followed by social and health services, is apparently insufficient. The organizations are self-blocked from the effort to offer help to this specific social excluded group. The creation of a relationship between the social services and the user offers support and motivation to act.

      Hellenic Red Cross (HRC) taking account all this issues, implements a more flexible approach in order to help more effectively this vulnerable group. Apart from the help of Social Service and street work programs HRC tries to mobilize and reunite homeless with the Social Welfare Services.
         All these efforts increased the number of homeless who come to HRC. Therefore the social service through the bonds between homeless people and the volunteers - employees who participate in street work procession aim to contact homeless with Governmental Organizations and NGO’s.













Τρίτη 8 Σεπτεμβρίου 2015

Ολιβερ Σακς: Φως αγάπης στα σκοτάδια του μυαλού



Εχει χαρακτηριστεί ως «ο ποιητής της Ιατρικής» γιατί κατάφερε μέσα από τα βιβλία του, να μοιραστεί μαζί μας δύσκολα νευρολογικά περιστατικά, αναδεικνύοντας πάντα το μεγαλείο της ζωής και της αγάπης.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 06/09/2015 05:45


Πηγή: REUTERS/Elena Seibert

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΟΥΦΛΕΡΗ

«Δεν μπορώ να προσποιηθώ ότι δεν φοβάμαι. Αλλά το κυρίαρχο συναίσθημά μου είναι η ευγνωμοσύνη. Εχω αγαπήσει και έχω αγαπηθεί. Μου δόθηκαν πολλά και έχω δώσει κάτι ως αντάλλαγμα. Εχω διαβάσει και ταξιδέψει και σκεφτεί και γράψει. Είχα μια συνομιλία με τον κόσμο, την ιδιαίτερη συνομιλία των συγγραφέων και αναγνωστών. Πάνω απ' όλα, έχω υπάρξει ένα συνειδητό ον, ένα σκεπτόμενο ζώο πάνω σε αυτόν τον υπέροχο πλανήτη, και αυτό από μόνο του ήταν ένα τεράστιο προνόμιο και περιπέτεια».

Ετσι κατέληγε το άρθρο-επιστολή στους «Times» της Νέας Υόρκης με το οποίο ο Ολιβερ Σακς, νευρολόγος, συγγραφέας και όχι μόνο, ανακοίνωνε στις 19 Φεβρουαρίου 2015 ότι του έμεναν λίγοι μόνο μήνες ζωής. Η είδηση γέμισε απογοήτευση τα εκατομμύρια των αναγνωστών του σε ολόκληρο τον κόσμο που περίμεναν με αγωνία τα επόμενα βιβλία του. Και η απογοήτευση έγινε θλίψη την περασμένη Κυριακή 30 Αυγούστου, όταν ο μεταστατικός καρκίνος που είχε εγκατασταθεί στο ήπαρ του νίκησε τον 82χρονο Σακς.

Παρακαλώ ας μου επιτραπεί εδώ ο προσωπικός τόνος: αισθάνθηκα βαθύτατη θλίψη και αίσθηση απώλειας στην είδηση του θανάτου του Ολιβερ Σακς. Είχα την τύχη να τον συναντήσω στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη στην αρχή της δημοσιογραφικής διαδρομής μου, αλλά δεν τον γνώρισα εκεί. Η γνωριμία μας, ή μάλλον η δική μου μαζί του, είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, όταν τυχαίως είχα ανακαλύψει το βιβλίο του με τον ευρηματικό τίτλο «The man who mistook his wife for a Hat» (ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο) και στη συνέχεια αναζήτησα ό,τι είχε γράψει μέχρι τότε. Αυτή η αναμονή για το επόμενο βιβλίο ή άρθρο του Σακς είναι μια σταθερά της ζωής μου τα τελευταία 20 χρόνια. Πήρα λοιπόν πολύ προσωπικά αυτή τη φράση του για «την ιδιαίτερη συνομιλία των συγγραφέων και αναγνωστών» και θα ήθελα να εξομολογηθώ ότι αισθάνομαι τεράστια την ευθύνη να σας κάνω κοινωνούς του έργου του και της ζωής του.


Με σχεδία τη Χημεία
Τα της ζωής του περιέγραψε ο ίδιος ο Σακς στα δύο αυτοβιογραφικά βιβλία του, «Uncle Tungsten» (Ο θείος Βολφράμιο) και «On the move» (Εν κινήσει). Στο πρώτο, ο γεννημένος στο Λονδίνο το 1933 Σακς περιγράφει την παιδική ηλικία του, με έμφαση στη σωτήρια για την ψυχή του ενασχόληση με τη Χημεία. Οπως μπορεί κανείς να πληροφορηθεί και από το δεύτερο αυτοβιογραφικό βιβλίο του, το οποίο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ λίγο μετά την ανακοίνωση της ασθένειάς του, το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχε ως συνέπεια ο ίδιος και ο αδελφός του να μεταφερθούν για τέσσερα χρόνια εσωτερικοί σε ένα βάναυσο σχολείο. Το μόνο που μπορούσε να προσφέρει παρηγορία στο χάος της ζωής του ήταν η κανονικότητα του περιοδικού πίνακα και ο μικρός Ολιβερ ανέπτυξε ένα πάθος με τη Χημεία και τον φυσικό κόσμο, που τον ακολούθησε σε ολόκληρη τη ζωή του. Μπορεί η Χημεία να τον διέσωσε, αλλά η τραυματική εμπειρία άφησε ανεξίτηλο το σημάδι της: για το υπόλοιπο της ζωής του, σημειώνει στο «On the move», είχε πρόβλημα με τα τρία b - bonding, belonging, believing (το να συνδέεται, να ανήκει, να πιστεύει).
Οι σπουδές στην Ιατρική που ακολούθησαν ήταν γραμμένες στο DNA του Σακς. Ο πατέρας του ήταν παθολόγος και η μητέρα του μια από τις πρώτες γυναίκες χειρουργούς της Βρετανίας, κόρη επιφανούς εβραϊκής οικογένειας. Το θρησκευτικό συναίσθημα εμπόδισε τη μητέρα του να αποδεχθεί την ομοφυλοφιλία του γιου της, γεγονός που έκανε τον ήδη εσωστρεφή Σακς να κλειστεί ακόμη περισσότερο στον εαυτό του. Περνώντας στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο Σακς θα βιώσει μια περίοδο φρενίτιδας, υποκύπτοντας στα πάθη του χωρίς καμία μετριοπάθεια: παίρνει αμφεταμίνες, εμπλέκεται με τον κόσμο της άρσης βαρέων βαρών, οδηγεί τη μηχανή του, κολυμπά, γράφει. Το γράψιμο (άρχισε να κρατά ημερολόγιο από την ηλικία των 14 ετών) και οι ασθενείς του γίνονται βαθμηδόν κυρίαρχα και ασκούν θεραπευτική επίδραση στη ζωή του. Μια ζωή όχι απλώς μοναχική, αλλά μοναστική, μέχρι την ηλικία των 77 ετών που ο έρωτας του χτυπά την πόρτα. Μέχρι τότε ο Σακς είναι ένας διάσημος συγγραφέας, τα βιβλία του οποίου βασίζονται σε περιπτώσεις ασθενών του.


Γιατρός με Γ κεφαλαίο
Οσοι δεν έχετε ποτέ διαβάσει Σακς, θα διερωτάσθε πώς είναι δυνατόν η αφήγηση της ασθένειας να μην είναι καταθλιπτικό ανάγνωσμα ή, ακόμη περισσότερο, να είναι θελκτικό ανάγνωσμα. Ε, λοιπόν, εδώ ακριβώς έγκειται η μαεστρία του Σακς, η οποία στην πραγματικότητα δεν είναι συγγραφική μαεστρία. Είναι η αλήθεια του, η ανθρώπινη και η ιατρική. Ο Σακς, μας παίρνει από το χέρι και μοιράζεται μαζί μας το ειλικρινές ενδιαφέρον του για τους ασθενείς του. Μας αφήνει να παρακολουθήσουμε την ιατρική εξέταση την ώρα που ο ίδιος προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει με τους ασθενείς του. Μας καθοδηγεί στη βιβλιογραφία την οποία ο ίδιος αναζητεί προκειμένου να καταλάβει. Και στην πορεία μάς μυεί στην τέχνη τού συμπάσχειν. Γιατί είναι εξαιρετικός γιατρός ο Σακς! Από αυτούς που θα ήθελε κανείς να έχει αν υπήρχε η ανάγκη. Είναι ο γιατρός που γνωρίζει τι έχουν γράψει οι παλαιότεροι συνάδελφοί του, αλλά και τι ανακαλύπτουν οι νεότεροι στα σύγχρονα ερευνητικά εργαστήρια. Είναι ο γιατρός που ξέρει να χρησιμοποιεί την τεχνολογία όταν του είναι απαραίτητη, αλλά βασίζεται στη δεινή παρατηρητικότητά του για να καταλήξει σε διάγνωση. Και το καλύτερο, δεν έχει έτοιμες λύσεις, γιατί έχει αποδεχθεί ότι κάθε ασθενής είναι μοναδικός, όπως μοναδικό είναι το DNA του και η προσωπική του ιστορία.


Ο χαμένος ναυτικός
Πάρτε για παράδειγμα την περίπτωση του Χαμένου Ναυτικού (The Lost Mariner), η οποία περιγράφεται στο βιβλίο «Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο». Πρόκειται για έναν ασθενή μόλις 49 ετών που καταφτάνει το 1975 στον οίκο ευγηρίας όπου ο Σακς παρακολουθεί ασθενείς. Στο παραπεμπτικό του αναφέρεται ότι αδυνατεί να αυτοεξυπηρετηθεί, υποφέρει από άνοια, σύγχυση και αδυναμία προσανατολισμού. Από την αρχική εξέταση προκύπτει ότι ο Τζίμι ήταν ένας εγκάρδιος άνθρωπος που είναι σε θέση να δώσει λεπτομερείς πληροφορίες για τη ζωή του μέχρι την ηλικία των 19 ετών. Ολες οι αναμνήσεις του μετά το 1945, όπου ο Τζίμι υπηρετούσε στο Ναυτικό, έχουν χαθεί. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, ο Σακς του δείχνει μια φωτογραφία της Γης τραβηγμένη από τη Σελήνη και σημειώνει την αντίδρασή του: «Εκτός αν ήταν ένας έμπειρος ηθοποιός, ένας απατεώνας που προσποιείται μια έκπληξη που δεν ένιωθε, η αντίδρασή του ήταν μια απολύτως πειστική απόδειξη ότι ζούσε στο παρελθόν. Τα λόγια του, τα αισθήματά του, ο αθώος θαυμασμός, η δυσκολία του να καταλάβει τι έβλεπε, ήταν ακριβώς αυτά ενός ευφυούς νεαρού άνδρα της δεκαετίας του σαράντα που ερχόταν αντιμέτωπος με το μέλλον, με κάτι που δεν είχε ακόμη συμβεί και που ξεπερνούσε τη φαντασία».

Η ενδελεχής εξέταση αποκαλύπτει ότι ο Τζίμι πάσχει από ένα σύνδρομο που πρωτοπεριέγραψε ο ρώσος γιατρός Σεργκέι Κόρσακοφ και φέρει το όνομά του. Το σύνδρομο προκύπτει από την κατάχρηση του αλκοόλ και στην περίπτωση του Τζίμι είναι ιδιαίτερα βαρύ. Ο ασθενής δεν έχει μόνο απολέσει τη μνήμη της προσωπικής ιστορίας του, αλλά αδυνατεί να συγκρατήσει για περισσότερο από μερικές στιγμές οτιδήποτε συμβαίνει στο παρόν. Αναγνωρίζει τον αδελφό του όταν έρχεται να τον επισκεφτεί (αν και θεωρεί ότι δείχνει γερασμένος πριν την ώρα του!), αλλά δεν αναγνωρίζει τις αδελφές νοσοκόμες που τον φροντίζουν καθημερινά. Ο γιατρός που συμπάσχει, θέλει να βοηθήσει τον Τζίμι που είναι «τόσο αξιαγάπητος, τόσο γρήγορος και ευφυής ώστε να είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι δεν μπορεί να βοηθηθεί. Αλλά κανείς από εμάς δεν είχε ποτέ ξανασυναντήσει, ούτε καν φανταστεί τέτοια δυνατή αμνησία, τέτοια πιθανότητα ενός πηγαδιού μέσα στο οποίο τα πάντα, κάθε εμπειρία, κάθε γεγονός, θα έπεφτε χωρίς ελπίδα κατανόησης, μια απύθμενη τρύπα της μνήμης που θα κατάπινε ολόκληρο τον κόσμο».


Κηπουρική... θεραπεία
Εκτός από την αποστολή των σημάτων Μορς που θυμάται πολύ καλά, ο Τζίμι είναι ικανότατος και γρήγορος στη γραφομηχανή. Αλλά, όπως παρατηρεί ο Σακς, το γράψιμό του είναι μηχανικό, και η προσπάθειά του να τον ενεργοποιήσει μέσω αυτού αποτυγχάνει. Ο Σακς αναρωτιέται τι έχει απομείνει από την ψυχή αυτού του ανθρώπου και παίρνει την απάντησή του όταν ο Τζίμι παρακολουθεί την κυριακάτικη λειτουργία: «Ημουν συγκινημένος, βαθύτατα συγκινημένος και εντυπωσιασμένος καθώς διαπίστωσα μια ένταση και μια σταθερότητα της προσοχής και της συγκέντρωσης τις οποίες δεν είχα ξαναδεί σε αυτόν και για τις οποίες δεν τον είχα ικανό. Τον παρακολούθησα να γονατίζει και να λαμβάνει τη Θεία Κοινωνία και δεν είχα καμία αμφιβολία για την πληρότητα, την ολότητα της κοινωνίας, την τέλεια ευθυγράμμιση του πνεύματός του με το πνεύμα της λειτουργίας. Ηταν απολύτως απορροφημένος από το συναίσθημα. Δεν υπήρχε αμνησία, ούτε σύνδρομο Κόρσακοφ. Δεν φαινόταν στο έλεος ενός ελαττωματικού μηχανισμού. Ηταν απορροφημένος με όλο του το είναι σε μια ενέργεια που ενείχε συναίσθημα και νόημα σε μια οργανική συνέχεια και ενότητα, τόσο ενιαία που δεν επέτρεπε ρωγμές».

Στα εννέα χρόνια που ο Σακς έβλεπε τον Τζίμι, ο ασθενής του άρχισε να ασχολείται με την κηπουρική. Και ενώ αρχικά νόμιζε ότι δεν είχε ποτέ ξαναδεί τον κήπο στον οποίο εργαζόταν καθημερινά, βαθμηδόν γνωρίστηκε μαζί του τόσο ώστε ποτέ να μη χάνεται σε αυτόν, ενώ συνέχισε να μη βρίσκει το δωμάτιό του και να χάνεται στους διαδρόμους του ιδρύματος που τον φιλοξενούσε. Ο Σακς κλείνει το κεφάλαιο σημειώνοντας: «Ισως και να υπάρχει εδώ ένα φιλοσοφικό μαζί με το κλινικό μάθημα: ότι στο σύνδρομο Κόρσακοφ, ή στην άνοια, ή σε άλλες τέτοιες καταστροφές, όσο μεγάλη και αν είναι η οργανική βλάβη, παραμένει αμείωτη η πιθανότητα της επανένταξης μέσω της τέχνης, της συμμετοχής, του αγγίγματος του ανθρωπίνου πνεύματος, το οποίο φαίνεται να διατηρείται σε ό,τι αρχικά φαίνεται σαν μια απέλπιδα περίπτωση νευρολογικού ολέθρου».


Μουσική λύτρωση
Αν η κηπουρική έβγαζε τον Τζίμι από την άβυσσο της αμνησίας, στην περίπτωση του ανθρώπου που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο τον ρόλο αυτό έπαιξε η μουσική. Ο ασθενής, σεβάσμιος καθηγητής μουσικής ακαδημίας, άρχισε να πάσχει από προσωπαγνωσία (αδυναμία να αναγνωρίσει πρόσωπα) ως αποτέλεσμα της καταστροφής τμημάτων του οπτικού φλοιού του εγκεφάλου. Και ενώ χάιδευε τους πυροσβεστικούς κρουνούς που έπαιρνε για παιδιά και προσπαθούσε να φορέσει το πρόσωπο της συζύγου του για καπέλο, ο άνθρωπος αυτός γινόταν απολύτως λειτουργικός με τη μουσική του. Ετσι, όταν μετά την εξέταση ο Σακς ρωτήθηκε για τη διάγνωση, η απάντησή του ήταν η εξής: «Δεν μπορώ να σας πω τι πάει στραβά, αλλά μπορώ να σας πω τι πάει καλά μαζί σας. Είστε ένας υπέροχος μουσικός και η μουσική είναι η ζωή σας. Αυτό που θα σύστηνα, σε μια περίπτωση σαν τη δική σας, είναι μια ζωή που αποτελείται από μουσική. Η μουσική υπήρξε το κέντρο της ζωής σας, τώρα πρέπει να γίνει το όλον». Ο ασθενής ακολούθησε τη συμβουλή του και δίδασκε μουσική μέχρι το τέλος της ζωής του.


Η όμορφη έξοδος
Θα μπορούσα να συνεχίσω με πολλά τέτοια παραδείγματα, αποκαλυπτικά της προσωπικότητας του Σακς, αλλά θα προτιμούσα να εκμεταλλευτώ τον υπόλοιπο χώρο που απομένει για να σημειώσω τον τρόπο με τον οποίο ο Σακς μάς αποχαιρέτησε. Στο άρθρο του στους «Τimes» σημειώνει: «Χαίρομαι από καρδιάς όταν συναντώ χαρισματικούς νέους ανθρώπους - ακόμη και αν πρόκειται για αυτόν που πραγματοποίησε τη βιοψία και διέγνωσε τις μεταστάσεις μου. Αισθάνομαι ότι το μέλλον είναι σε καλά χέρια». Σε άρθρο του με αφορμή τα επικείμενα τότε 80ά γενέθλιά του έλεγε: «Δεν πιστεύω και δεν έχω καμία επιθυμία για ύπαρξη μεταθανάτιας ζωής άλλης από εκείνη στις αναμνήσεις των φίλων μου και την ελπίδα ότι κάποια από τα βιβλία μου ίσως συνεχίσουν να "μιλούν" στους αναγνώστες μου μετά τον θάνατό μου».

Και σε ένα από τα τελευταία άρθρα του: «Και τώρα, αδύναμος, με δυσκολία στην αναπνοή, με τους άλλοτε δυνατούς μυς μου να λιώνουν από τον καρκίνο, βρίσκω τις σκέψεις μου να πλανώνται όχι στο υπερπέραν και στο πνευματικό, αλλά στο τι σημαίνει να ζει κανείς μια καλή και αξιόλογη ζωή, να επιτυγχάνει ένα αίσθημα ειρήνης με τον εαυτό του. Βρίσκω τις σκέψεις μου να τείνουν προς το Σάββατο, την ημέρα της ξεκούρασης, την έβδομη μέρα της εβδομάδας, και ίσως την έβδομη μέρα της ζωής, τότε που μπορεί κανείς να πει ότι η δουλειά του έχει ολοκληρωθεί και με ήσυχη τη συνείδηση να ξεκουραστεί».