Η «γλώσσα» των συναισθημάτων

Η δυσκολία ορισμού του συναισθήματος οφείλεται στην πολυπλοκότητα της ίδιας του της φύσης. 

Ως συναίσθημα ορίζεται κατά βάση το υποκειμενικό βίωμα που αισθάνεται το άτομο σε συνδυασμό με τις συγκεκριμένες σκέψεις που προηγήθηκαν αυτού ή δημιουργήθηκαν από αυτό, τις βιοψυχοκοινωνικές παραμέτρους που το χαρακτηρίζουν καθώς και το σύνολο των προτροπών για επικείμενη δράση που κατευθύνεται από το ίδιο.
 
Οι ερευνητές των επιστημών του ανθρώπου εξακολουθούν να διαφωνούν ως προς το ποιες «οικογένειες» συναισθημάτων θεωρούνται πρωταρχικές για το ανθρώπινο είδος και ποιες αποχρώσεις συμπληρώνουν το συναισθηματικό φάσμα. Ο Paul Eckman , του Πανεπιστημίου του Σαν Φρανσίσκο στην Καλιφόρνια, διατυπώνει την άποψη ότι τα τέσσερα βασικά συναισθήματα, φόβος, θυμός, θλίψη, απόλαυση, συμπληρούμενα από την αγάπη, ντροπή – ενοχή, απεικονίζονται με μεγάλη ακρίβεια σε πρωτόγονους αυτόχθονες (aborigines) της Νέας Γουινέας, οι οποίοι ζουν σε απομονωμένες φυλές, βρίσκονται στη Λίθινη εποχή από την άποψη του τεχνικού Πολιτισμού, δεν χρησιμοποιούν καν γραφή και δεν έχουν μολυνθεί από την ηλεκτρονική τεχνολογία του σύγχρονου δυτικού κόσμου.

Το συναίσθημα του φόβου έχει μελετηθεί ιδιαίτερα από ψυχοφυσιολογική άποψη. Σε σχέση με αυτό έχει αναγνωριστεί ο σημαντικός ρόλος του αμυγδαλοειδούς πυρήνα στον εγκέφαλο ως συστήματος συναγερμού. Ο συνεχώς εντεινόμενος φόβος, για παράδειγμα, έχει μια ουσιώδη αποστολή: περισσότερο από κάθε άλλο συναίσθημα αποτελεί βασικό συστατικό επιβίωσης. Το πρόβλημα της εποχής μας είναι ότι στην καθημερινή μας ζωή εμφανίζονται πολλοί και αδικαιολόγητοι φόβοι οι οποίοι ενεργούν σαν «δηλητήριο» και μας δημιουργούν χωρίς σημαντικό λόγο υπερβολικό άγχος. Άγχος το οποίο, όταν σχηματοποιηθεί, μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές προσωπικότητας ή και σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις όπως κρίσεις πανικού, φοβίες διαφόρων τύπων κλπ.
Ο θυμός αποτελεί το πιο επικίνδυνο συναίσθημα και το λιγότερο προσαρμοστικό, διότι αυξάνει την ενδογενή επιθετικότητα, «θολώνει» την αντικειμενική εκτίμηση της πραγματικότητας και μας προτρέπει να πολεμήσουμε σαν «τυφλά, μαστιγωμένα ζώα», όπως αναφέρει και ο τραγουδοποιός Διονύσης Σαββόπουλος. Το συναίσθημα του θυμού είχε μελετηθεί ήδη από την αρχαιότητα. Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια ισχυρίζεται ότι «ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο, αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο, αυτό είναι πανδύσκολο». Η εκτόνωση του θυμού και το καταλάγιασμα των αρνητικών συναισθημάτων απαιτεί έντονες και μακρόχρονες εσωτερικές διεργασίες, που οδηγούν στην αυτεπίγνωση και την αυτογνωσία, έτσι ώστε να υπάρξει αρμονική ισορροπία ανάμεσα στον συγκινησιακό και τον λογικό εγκέφαλο. Όπως επισήμανε και ο γνωστός ουμανιστής του 16ου αιώνα Έρασμος: «Ο Δίας συσσώρευσε, από τη μια μεριά θυμό και πόθο και, από την άλλη, λογική σε αναλογία 24:1, πράγμα που φαίνεται σαφέστατα στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων».
Η θλίψη, όταν σχετίζεται με τη διεργασία του φυσιολογικού πένθους (οφείλεται, λόγου χάρη, στην απώλεια κάποιου αγαπημένου ανθρώπου), αποτελεί προσαρμοστική αντίδραση. Όταν όμως εξελιχθεί σε υπερβολικό βαθμό (κατάθλιψη ή μελαγχολία επί το σοβαρότερο), τότε μετατρέπεται σε σοβαρή ψυχοπαθολογική διαταραχή, που επιδρά άμεσα και καταστρεπτικά αλλά και στο ανοσοποιητικό σύστημα άμυνας του οργανισμού, και απαιτεί φαρμακευτική και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση.
Η απόλαυση σχετίζεται άμεσα με την ικανοποίηση των βασικών αναγκών του ανθρώπου (τροφή, σεξ). Μπορεί όμως να μετουσιωθεί και σε ανώτερες μορφές ευεξίας και ευτυχίας από την πλήρη βιοψυχοκοινωνική λειτουργία του ανθρώπινου όντος. Σε ακραίες παθολογικές καταστάσεις συνδέεται με τη μανία.
Η αγάπη αναφέρεται στη φιλική αποδοχή, την εμπιστοσύνη, την τρυφερότητα και την ταιριαστή αφοσίωση που διακρίνει αμοιβαία τη σχέση γονέων - παιδιών, αδελφών, φίλων, συντρόφων και συναδέλφων. Επηρεάζεται από πολιτισμικούς, φυλετικούς, θρησκευτικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Το ερωτικό στοιχείο σε συνδυασμό με την έντονη σεξουαλική έλξη διαφοροποιεί τη νοηματοδότησή της.
Η ντροπή και η ενοχή αφορούν συναισθήματα αρνητικής τάξης τα οποία αναπτύσσονται λόγω της αντίθεσης των πράξεων του ατόμου με το δικό του ηθικό κώδικα ή με τον κώδικα των κατεστημένων αξιών του κοινωνικού συνόλου στο οποίο ζει. Η υπερβολική ανάπτυξη τύψεων μπορεί να οφείλεται και στη χαρακτηρολογική ιδιοσυγκρασία του ατόμου, το οποίο αισθάνεται ισχυρές ενοχές που αντικειμενικά δεν αναλογούν στα διατρέξαντα. Η Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία κατευθύνει τα άτομα να αποδίδουν «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ», διότι ανύπαρκτης ή και μηδαμινής αιτίας ενοχές μπορεί να οδηγήσουν στη δυστυχία και στην κατάθλιψη. 


Η κατανόηση της «γλώσσας» των συναισθημάτων επιτυγχάνεται με άριστα αποτελέσματα μέσω της συμμετοχής σε Ομάδες Βιωματικής Εμπειρίας που έχουν σαν στόχο την Προσωπική Υποστήριξη και Ανάπτυξη (LIFE- COACHING) καθώς και την Αυτογνωσία και Καλλιέργεια Κοινωνικών Δεξιοτήτων (NLP).
Οι συμμετέχοντες μέσα από την ομαδική διαδικασία (που είναι εξ ορισμού και ατομική θεραπεία):
συνειδητοποιούν εκείνα τα στοιχεία της προσωπικότητάς τους, τα οποία τους δυσκολεύουν στην επαφή τους (λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία) με τους άλλους ανθρώπους
ανευρίσκουν διέξοδο στις συναισθηματικές τους εμπλοκές
βιώνουν εντέλει τη λυτρωτική διορθωτική εμπειρία επιφέροντας ριζικές θετικές αλλαγές στην Ποιότητα Ζωής τους.



Δρ.ΝίκοςΕΔέγλερης*



………………………………………………………………………………………………………
*UNIVERSITE PARIS V, CNRS (UNITE: PSYCHOTHERAPIE)